Fountain of Youth – Thomas Swinkels bij PARK

Mijn dochter heeft haar rijbewijs gehaald, Sonja is zwanger, mijn moeder wordt tachtig – het is een rare dag om over de bron van de eeuwige jeugd te schrijven. Maar eerlijk gezegd deed de tentoonstelling, waarin een gerenoveerd kraakpand centraal staat, me aan heel andere dingen denken, dus zo erg is het niet.

Tekst en foto’s Nanne op ’t Ende

Het is een druilerige herfstdag en ergens ben ik opgelucht dat de ramen van kunstinitiatief PARK zijn dichtgetimmerd alsof de voormalige kapel zelf een kraakpand was. Hoef ik me bij het fotograferen niet te ergeren dat het licht in de zaal minder fraai is. De tl’s zijn uit, de glazen wand op de eerste verdieping is met half-transparante folie beplakt – een sfeer van afzondering, de wereld is grotendeels buitengesloten.

Het meeste licht komt van de beamers die beelden projecteren op twee los in de ruimte hangende schermen. Op het ene: schokkerige, korrelige clips uit een tijd dat nog niet iedereen een iPhone had, van zorgeloze jonge mensen in een groot oud, uitgewoond pand. Op het andere: een trage, gecontroleerde rondgang door datzelfde pand, maar nu volledig opgeknapt. Het contrast is meesterlijk uitgespeeld.

Aandacht

Swinkels had niet scherper invoelbaar kunnen maken hoe totaal onverschillig mensen kunnen zijn over de kwaliteit van hun leefomgeving. Ik zie mensen die niet denken aan later, ze leven bij de dag, dragen geen enkele verantwoordelijkheid voor het hout en de stenen die hun thuis zijn. Geweldige plek, geweldige feesten. Zeker, de eigenaar liet het pand verpauperen – breek Ans de bek niet open – maar echt, hoe kun je leven in zo’n verlopen bende?

Daartegenover de zorgvuldig uitgevoerde renovatie, de stijlen van de trap met alle details, het glas in lood. Alles strak en wit, soms vult dat steriele wit het hele beeld – alsof de liefde en de aandacht waarmee het pand is aangepakt alle leven onmogelijk maken. Designmeubelen, een gebloemde lampenkap die matcht met een kussen, de bewoners en sporen van hun dagelijkse bestaan zijn onzichtbaar gemaakt voor de camera – of zou het appartement altijd ogen als een showroom?

Structuur

Hoeveel waarde hecht je aan de plek waar je woont, hoe goed zorg je ervoor en wat zegt dat over jou? Als je geen middelen hebt om een huis te kopen, als huren je te duur is en je kraakt een pand van een ander die het toch maar leeg laat staan – nee, dat zou er niet toe moeten doen. Het gaat erom dat mensen de bestaande structuur voor lief nemen, dat ze er niet naar om kijken zolang er stroom is voor de koelkast en de stereo. Gek, het werk doet me denken aan democratie en ecosystemen, aan het vormgeven van de samenleving.

Ja, Swinkels weet heel goed wat hij laat zien. Natuurlijk zijn de appartementen in het respectvol opgeknapte pand veel geld waard; natuurlijk roepen die witte wanden ook weerzin op en staat de bedaarde status van een gearriveerde generatie tegenover de grenzeloze levenslust van de jongeren die geen boodschap hebben aan hypotheekrenteaftrek en onderhoud. Hoewel… in een van de oude fragmenten legt de camera genadeloos het verval vast, de afbladderende verf, het rottende hout; iemand had er toch oog voor.

Rommelig

Zelf stond ik een week terug nog op de ladder om de kozijnen te schilderen, als trotse mede-eigenaar van een huis, nou ja, van een hypotheek vooral, maar toch. Niet dat ik er echt lol in had, vijf meter boven de grond met een kwast in de hand, er was weinig doortastends aan en ik voelde me meewarig bekeken door buurtbewoners die vast dachten ‘man laat toch alsjeblieft een vakman komen’ – wat ik zeker zou doen als ik het me kon veroorloven.

Achter die net geverfde kozijnen is het meestal nogal rommelig. Mijn lief en ik storen ons niet aan elkaars rondslingerende spullen, we hebben geen van tweeën de behoefte elke kruimel op te zuigen – gelukkig komt er regelmatig bezoek. Een gebarsten lamp is nog altijd niet vervangen, gewoon omdat we tot nu toe geen mooie nieuwe hebben gevonden (en niet zo fanatiek zoeken). Wat we wel doen, is eens in de zoveel maanden de vloer boenen. We kunnen er namelijk niet tegen dat het hout kaal wordt en krast, dat het niet meer leeft en glanst.

Balans

Swinkels heeft een aantal oude foto’s uit het kraakpand (ik herken het douchegordijn uit een van de filmpjes) gereproduceerd met een gehackte kassaprinter of iets dergelijks. De stroken thermisch papier geven een wat fragmentarisch, vervagend beeld van het verleden. Door de versnipperaar gehaald, weer aan elkaar geplakt, een onvolledige reconstructie zoals ook het geheugen geen onfeilbaar archief is.

We kunnen het hebben over herinneringen aan een tijd dat je eeuwig jong denkt te blijven en hoe de persoon die je was of dacht te zijn langzaam verdwijnt, maar ik associeer bonnetjes toch vooral met afrekenen, belastingaangifte, rekenschap geven en niet onbelangrijk: de balans opmaken. Maar Swinkels is van 1988… Vooruit dan; een tussenbalans (en wat voor een), die vrije ruimte en rauwe energie afzet tegen orde, beheersing en verantwoordelijkheid. Een klassieker!

PS

Op de eerste verdieping van PARK zie je door het raam een oude gevelversiering uit de Tilburgse wijk Jeruzalem op het dak staan, die Swinkels daar heeft neergezet. Jeruzalem, in 2007 de armste wijk van Brabant, is inmiddels volledig gerenoveerd. Het beeld zelf vind ik niet zo spannend, maar het verlegt de aandacht naar buiten, naar grotere verbanden, naar een wereld die groter is dan die van jezelf – nee, die uiteindelijk van ons allemaal is.

Fountain of Youth, tot en met 24 november in Park