Nanne op 't EndeAha! dacht ik toen ik PARK binnenliep om de tentoonstelling van Ronald de Bloeme en Olaf Holzapfel te bezoeken: stro en Google! Platteland/stad, beesten/beeldschermen, tastbaar/digitaal, traditie/moderniteit, gemeenschap/vervreemding… roep maar stop! Maar zo makkelijk kan het toch niet zijn? Digitalisering is niet weg te denken uit de landbouw, Google brengt de hele wereld in beeld en de kunstenaars zijn buren uit Berlijn… nee, gooi de tegenstellingen maar uit het raam, dit gaat ergens anders over.
Tekst en fotografie Nanne op ’t Ende
Olaf Holzapfel had een uitgebreide presentatie tijdens Documenta 14 (= prestigieuze vijfjaarlijkse tentoonstelling in het Duitse Kassel), waarin grenzen en hekken een grote rol speelden. Hier in PARK gebruikt hij simpele natuurlijke materialen om beelden te maken met een sterke fysieke uitstraling. Twee flinke objecten aan de muur doen ergens wel denken aan schilderijen maar doordat ze gemaakt zijn van dikke strengen gevlochten hooi krijg je meer aandacht voor de kunstwerken als dingen. Ze zijn nogal aanwezig.
Ik zie verschillende vlechtpatronen, simpel boerenleven, ambacht. Deze werken nemen me duizenden jaren terug in de tijd. Wanneer begonnen mensen eigenlijk te vlechten? Wanneer begonnen ze touw te maken? Typische vragen voor DuckDuckGo, de zoekmachine die belooft niet bij te houden waar ik naar zoek (god weet hoe ze dan wel hun geld verdienen) … Oh! Touw maakten mensen al 40.000 jaar geleden, ver voor de agrarische revolutie. Dan konden ze in de steentijd vast ook netten, tassen, matten en manden maken. Archeologen vinden er alleen niks van terug omdat al die ecologisch verantwoorde spullen allang zijn vergaan. (Over 40.000 jaar is er van Holzapfels strooien werk ook niks over.)
Duizelingwekkend perspectief
Twee panelen met strootjes in verschillende kleuren roepen een beeld op van huisvlijt, van leuke decoraties uit goedkoop materiaal. Creatief met stro, daar was vijftig jaar geleden vast een cursus voor: zo’n gevoel. De kleuren zijn wel fris; dure verf soms? Clever gedaan ook, hoe de hoek waaronder je kijkt invloed heeft op wat je ziet. Volumes worden holtes, barrières worden doorgangen – en omgekeerd. Hoe langer ik kijk hoe meer het me gaat duizelen. Alles is een kwestie van perspectief… en ook dat is iets wat mensen al een eeuwigheid weten.
Het mooie van Holzapfels werk is – nee, correctie; ik vind het mooi dat de basale materialen, de oude technieken en patronen die hij inzet (bij mij) geen nostalgische verlangens oproepen naar vroeger tijden, maar bewondering voor de verbeeldingskracht van onze verre, verre voorouders. Oplossingen stellen je op den duur altijd voor nieuwe problemen en als je die oplost komen er weer nieuwe vragen en voor je het weet heb je je vuistbijl ingeruild voor een smartphone.
De geur van hooi in PARK is vaag, maar net sterk genoeg om een herinnering te prikkelen van lang geleden. Verstoppertje spelen bij de boerderij van de buren, klauterend tussen hoog opgetaste strobalen die je kan verschuiven om een nieuwe schuilplaats te maken. De teleurstelling dat ik ondanks alle inspanning toch word gevonden. Dat doet me nu dan weer denken aan de onmogelijkheid anoniem te blijven op het internet. De aanbiedingen die me overal volgen, de cookies, de handige apps die bijhouden waar ik ben en wie mijn vrienden zijn en welke websites ik zoal bezoek en al die andere gegevens die van mij een product maken.
Tastbaar gemaakte digitale wereld
Echt, was het beeld dat Google van iedereen heeft maar zo ongedefinieerd als het ‘zelfportret’ dat Ronald de Bloeme heeft geschilderd. Hij zocht naar afbeeldingen op zijn eigen naam en kreeg alleen gekleurde vlakken te zien – Google was te traag met laden. Geframed als grote print van een beeldscherm hangen de vlakken nu als schilderijen aan de achterwand. Waar de hooiwerken van Holzapfel objecten worden doordat ze zoveel dikker zijn dan schilderijen, krijgt dit werk van De Bloeme een extra dimensie door simpelweg niet plat te zijn, waar je dat wel verwacht. Tastbaar, de schilderijen raar afgesneden om in dat frame te passen, de aanzet van beweging – en het lijkt zo vanzelfsprekend.
De wand doet me trouwens denken aan Abstract Browsing, een web-extensie van Rafaël Rozendaal die elke site in een verzameling kleurvlakken verandert. Fijn, geen idee wat er staat, ik hoef het niet te weten. Al die informatie! Het lijkt of De Bloeme hetzelfde doet, maar dan ‘analoog’…
Maar De Bloeme speelt vals. Zijn schilderijen verwijzen naar van alles en nog wat, ze zijn vast onderdeel van een groter systeem, al dan niet overgeschilderd voor deze gelegenheid. Ze communiceren nog volop. Letters, vakjes en lijnen schemeren door de verf, iets verhoogd; je ziet eerder een schaduw dan een vorm. Sommige oppervlakken weerspiegelen hun omgeving, als beeldschermen waar het licht verkeerd op valt waardoor je niks kan zien terwijl je dat wel zou willen.
Scrollen
Tegenover het zelfportret hangen meterslange banen met kleurvlakken, nog niet helemaal uitgerold suggereren ze eindeloze scroll-sessies. Veeg, veeg, veeg, veeg. Ik heb social media twee jaar geleden opgegeven maar kan nog steeds uren switchen tussen CNN, NYT, NOS en The Guardian. Aai, aai, aai. Af en toe email checken. Of een hele avond Amazon afstruinen om te kijken of er nog een aanbieding zit tussen alle achtduizend Penguin Classics. Of… oh nee, het is te erg allemaal. De tijd die wegglipt onder je vingertoppen, de gedachteloosheid, de schaamte over zoveel onproductiviteit! Maar het is normaal, hier, kijk: een beeld dat iedereen met een smartphone begrijpt…
Holzapfels video van Tilburgers die een honderd meter lang touw maken in de Koepelhal brengt zo’n zelfde gevoel over van handbewegingen die iets voortduwen, voortbrengen. Voor dat gevoel maakt het niet uit dat het touw wordt gemaakt met een boel mensen samen, dat de Koepelhal iets heel anders is dan de huiskamer waar ik alleen op de bank zit te scrollen. Tijd gaat voorbij, handen en vingers bewegen, nee, ze worden bewogen door de stroom informatie, of door het touw.
Het touw, met zijn materialiteit en de onbewuste verbinding met onze voorouders, brengt een soort rust, voldoening dat er iets gemaakt is, al zit niemand meer te wachten op een lang eind in elkaar gedraaid hooi. Die eindeloze stroom beelden, verhalen, posts en video’s daarentegen houdt je gevangen in een rusteloos heden. Wat presteer je nou eigenlijk? Problemen en oplossingen die op hun beurt weer problemen worden… De twee bewegingen vloeien in elkaar over, voeren me mee naar een verre toekomst. Als mensen over een paar duizend jaar kijken naar overblijfselen van de huidige technologie, ervaren ze vast een intuïtieve, betekenisvolle connectie met ons, de eerste digitale generaties, de pioniers die een manier vonden om met al die informatie om te gaan zonder compleet gestoord te worden. Aai, aai, aai.
